Η εφηβεία ξεκινάει στα κορίτσια με την εμφάνιση της διόγκωσης του στήθους στα κορίτσια κάτω από τη θηλή ενώ στα αγόρια με την αύξηση του μεγέθους των όρχεων πάνω από 3 κ.εκ . Iατρικά η πρώιμη ήβη ορίζεται όταν στα κορίτσια εμφανιστεί πριν τα 8 έτη και στα αγόρια πριν τα 9.
Στα κορίτσια η ανάπτυξη του στήθους σε συνδυασμό με επιτάχυνση της ανάπτυξης στο ύψος. Η περίοδος είναι το τελικό γεγονός της ενήβωσης του κοριτσιού και κατά μέσο όρο μεσολαβούν δύο χρόνια από την ανάπτυξη του στήθους μέχρι την πρώτη περίοδο. Η τρίχωση στην περιοχή του εφηβαίου και της μασχάλης μπορεί να παρατηρηθούν πριν, κατά τη διάρκεια της ανάπτυξης του στήθους ή και αργότερα. Η οσμή του ιδρώτα συνήθως συμπίπτει χρονικά με την ανάπτυξη τρίχωσης στο εφήβαιο.
Στα αγόρια, σημεία της εφηβείας είναι η μεγέθυνση των όρχεων, η επιμήκυνση και διαπλάτυνση του πέους, η ανάπτυξη της του μυϊκού συστήματος, η ανάπτυξη τριχοφυΐας και η εκβάθυνση της φωνής σε συνδυασμό με την επιτάχυνση της ανάπτυξης στο ύψος. Το πρώτο σημάδι εφηβείας στα αγόρια είναι το μεγάλωμα των όρχεων από τα 3 στα 4 κ.εκ που δεν γίνεται αντιληπτό από τους γονείς, γι΄αυτό και είναι απαραίτητη η εξέταση των γεννητικών οργάνων από τον παιδίατρο σε ετήσια βάση. Η ανάπτυξη του πέους και του όσχεου συμβαίνει συνήθως ένα χρόνο αργότερα. Η επιτάχυνση του ρυθμού ανάπτυξης στο ύψος συμβαίνει αργότερα στη διαδικάσια της ενήβωσης στα αγόρια σε σχέση με τα κορίτσια, οπότε πλέον άλλα χαρακτηριστικά της ήβης είναι ορατά.
Συνήθως πρόκειται για απλή επιτάχυνση της φυσιολογικής διαδικασίας, με άλλα λόγια το ξυπνητήρι χτυπάει λίγο νωρίτερα. Ο ρόλος της κληρονομικότητας είναι σημαντικός, καθώς η ηλικία έναρξης και ολοκλήρωσης της ενήβωσης καθορίζεται από τη σχέση γονιδίων και περιβάλλοντος.
Ωστόσο περιστασιακά η πρώιμη ήβη και ιδίως στα αγόρια μπορεί να οφείλεται σε κάποια ανωμαλία της υπόφυσης που είναι ο κεντρικός ρυθμιστικός αδένας του σώματος ή στο τμήμα του εγκεφάλου που ελέγχει την υπόφυση που λέγεται υποθάλαμος.
Πιο σπάνια η εφηβεία μπορεί να ξεκινήσει όταν οι αδένες οι οποίοι παράγουν τις ορμόνες του φύλου δηλαδή οι ωοθήκες στα κορίτσια και οι όρχεις στα αγόρια, μπορεί να αρχίσουν να δουλεύουν αυτόνομα νωρίτερα από το φυσιολογικό. Αυτή η περίπτωση λέγεται περιφερική πρώιμη ήβη όμως είναι πολύ σπανιότερη.
Μια άλλη παραλλαγή της ενήβωσης που είναι όμως συχνότερη είναι η πρώιμη αδρεναρχή. Τα επινεφρίδια είναι ενδοκρινείς αδένες που βρίσκονται πάνω από τους νεφρούς και παράγουν ορμόνες βασικές για την επιβίωσή μας όπως η κορτιζόλη, η αδρεναλίνη αλλά και ανδρογόνα. Τα ανδρογόνα των επινεφριδίων που παράγονται και στα δύο φύλα παίζουν σημαντικό ρόλο στην ανάπτυξη της τριχοφυΐας στην περιοχή των γεννητικών οργάνων και στη μασχάλη καθώς επίσης και στην εμφάνιση της οσμής του ιδρώτα. Η εμφάνιση τέτοιων χαρακτηριστικών πριν την ηλικία των οκτώ στα κορίτσια ή των εννέα ετών στα αγόρια λέγεται πρώιμη αδρεναρχή. Η πρώιμη αδρεναρχή είναι μια καλοήθης κατάσταση όμως πρώτα πρέπει να αποκλειστούν σπάνιες παθήσεις των επινεφριδίων.
Επίσης η εξωγενής χρήση ουσιών ή η εκ παραδρομής έκθεση του παιδιού σε σκευάσματα που μπορεί να περιέχουν ανδρογόνα, οιστρογόνα όπως κρέμες, gel μπορεί να οδηγήσει σε πρώιμη ήβη. Θεωρείται επίσης ότι τα αιθέρια έλαια λεβάντας και tea tree oil έχουν ορμονική δράση και η συχνή χρήση τους μπορεί να παίξει ρόλο σε πρόωρη ενήβωση.
Ξεκινούμε πάντα από το ιστορικό και την κλινική εξέταση σε συνδυασμό με την επισκόπηση των καμπυλών ανάπτυξης του παιδιού. Συνήθως προχωράμε σε κάποιες ορμονικές εξετάσεις για παράδειγμα ελέγχουμε τις λεγόμενες γοναδοτροπίνες (LH, FSH) καθώς και τις ορμόνες του φύλου, η μέτρηση της οιστραδιόλης στα κορίτσια και της τεστοστερόνης στα αγόρια. Επίσης είναι σημαντικό να ελεγχθούν και ορμόνες του θυρεοειδούς αδένα.
Στη συνέχεια, και αυτό κρίνεται κατά περίπτωση, μπορεί να προχωρήσουμε σε δοκιμασία διέγερσης (INTERNAL LINK). Αυτή είναι μία ειδική εξέταση όπου χορηγείται μία συνθετική ορμόνη, παρόμοια με αυτή που παράγει ο υποθάλαμος, για να δούμε την απάντηση του οργανισμού μετρώντας τις γοναδοτροπίνες (LH, FSH).
Στην εκτίμηση της εφηβείας επίσης συμπεριλαμβάνεται η ακτινογραφία της οστικής ηλικίας για να δούμε πόσο χρονών είναι τα οστά του παιδιού. Στην περίπτωση που η εφηβεία είναι πρώιμη και εξελίσσεται γρήγορα τα οστά είναι πιο ώριμα με συνέπεια να επηρεαστεί το τελικό ανάστημά του παιδιού.
Στα κορίτσια χρήσιμο είναι και το υπερηχογράφημα των έσω γεννητικών οργάνων που γίνεται από την κοιλιά για να εκτιμηθεί η ανατομία και η ωρίμανση της μήτρας και των ωοθηκών.
Τέλος αν επιβεβαιωθεί η κεντρική πρώιμη ήβη διενεργείται συνήθως μαγνητική τομογραφία στην περιοχή της υπόφυσης.
Αν διαγνωστεί κεντρική πρώιμη ήβη τότε υπάρχει ασφαλής και αποτελεσματική θεραπεία. Το όφελος είναι η καθυστέρηση της ενήβωσης και η αναστολή της γρήγορης οστικής ωρίμανσης. Γενικά στα μικρότερα παιδιά κάτω των 6 ετών η θεραπεία έχει αποδειχτεί πολύ αποτελεσματική όσον αφορά το τελικό ανάστημά τους. Όσο μεγαλύτερα είναι τα παιδιά τόσο λιγότερο είναι το όφελος στο τελικό ύψος γι΄ αυτό και όταν για παράδειγμα στα κορίτσια η ωρίμανση ξεκινήσει λίγο πριν το όγδοο έτος της ηλικίας, συζητούμε με τους γονείς τα υπέρ και κατά και κατά περίπτωση αποφασίζουμε από κοινού με γνώμονα πάντοτε τι είναι καλύτερο για το συγκεκριμένο παιδί.
Η θεραπεία δίνεται με τη μορφή ενέσεων (με πιο συνήθη μηνιαία και τριμηνιαία σκευάσματα) και είναι πολύ καλά ανεκτή από τα περισσότερα παιδιά.
Όταν σταματήσει η θεραπεία η κατάσταση επανέρχεται στο φυσιολογικό με την περίοδο να έρχεται κατά μέσο όρο 15 μήνες αργότερα, ενώ η μακροχρόνια εμπειρία δείχνει ότι είναι μια ασφαλής θεραπεία.
Η ηλικία της εμμηναρχής κατέβηκε σχεδόν κατά 4 χρόνια μέσα στον εικοστό αιώνα στις χώρες του Δυτικού κόσμου. Αυτή η τάση φαίνεται να έχει κάπως σταθεροποιηθεί τα τελευταία χρόνια στις αναπτυγμένες χώρες.
Η μείωση της ηλικίας της εμμηναρχής εξηγήθηκε κατά κύριο λόγο με τη βελτίωση του επιπέδου ζωής, την καλύτερη διατροφή που προετοιμάζει το σώμα για αναπαραγωγή.
Μια μελέτη που έγινε στη χώρα μας έδειξε ότι η πρώτη περίοδος σε κορίτσια στην Αθήνα ήταν τα 12,29 έτη το 2008 και 12,27 το 1996. (https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/18460111 ). Ωστόσο διαφαίνεται η τάση και στις άλλες αναπτυγμένες χώρες ότι αρκετά κορίτσια αρχίζουν να αναπτύσσουν στήθος πιο νωρίς, δηλαδή η διαδικασία της ενήβωσης ξεκινάει πιο νωρίς ωστόσο φαίνεται ότι χρειάζεται περισσότερο χρόνο για να ολοκληρωθεί.
Λόγω αυτών των δεδομένων έχει προταθεί να αλλάξει ο ορισμός της πρώιμης ήβης στα κορίτσια σε χαμηλότερη ακόμη ηλικία, ωστόσο στη διεθνή ιατρική κοινότητα δεν έχει αλλάξει ο ορισμός οπότε αν ένα κορίτσι εμφανίσει διόγκωση του στήθους πριν τα 8 έτη πρέπει να εξετασθεί από τον παιδίατρό του.
Είναι σημαντικό να γνωρίζουν οι γονείς ότι η παχυσαρκία οδηγεί σε πρόωρη έναρξη της ενήβωσης. Αυτό ήταν γνωστό για τα κορίτσια αλλά νεότερα δεδομένα δείχνουν ότι η παχυσαρκία φαίνεται να επιταχύνει τη διαδικασία της ενήβωσης και στα αγόρια (https://www.sciencedaily.com/releases/2019/03/190325080418.htm ).(https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/31329245 )
Υπάρχει επίσης πολύ έρευνα γυρω από το θέμα των ενδοκρινικών διαταρακτών δηλαδή ουσιών που υπάρχουν στο περιβάλλον, στις τροφές, τα καλλυντικά, τα πλαστικά όπως οι φθαλικές ενώσεις που εχουν ορμονική δραση. Πρόσφατα μια μελέτη έδειξε ότι καλλυντικά που έχει χρησιμοποιήσει η μητέρα στην εγκυμοσύνη μπορεί να παίζουν το ρόλο τους σε νωρίτερη έναρξη εφηβείας στα κορίτσια.
